در نگاه اول به نظر می‌رسد که آیه ی فوق تنها به بیان احکام الهی پرداخته و صرفاً مسائل اخلاقی و تربیتی را بیان می‌نماید، اما با نگاهی عمیق‌تر به آیه ی مذکور، می‌توان به معجزه‌ای بزرگ در علوم طبیعی پی می‌برد. در آیه ی « 233 » سوره ی « بقره » چنین بیان شده است:

بسم الله الرحمن الرحیم

 قرآن معجزه ی جاوید: سوره های « بقره » و «لقمان » و اعجاز « شیر مادر »

 قرآن، کلام خداوند و برترین کتابی است که بر دنیای خاکی نازل شده است. به جرأت می‌توان این کتاب عظیم را برنامه ی کامل زندگی بشر دانست؛ چرا که علاوه بر آموزش مسائل تربیتی، اخلاقی و دینی، اطلاعات گرانبهای علمی نیز در درون این کتاب مقدس نهفته می‌باشد که این اطلاعات به حول و قوه ی الهی با ظهور مفسر بزرگ قرآن کریم، حضرت مهدی موعود (عجل الله تعالی فرجه الشریف) إن شاء الله رمزگشایی خواهد شد.

 سوره ی « بقره»، دومین سوره از سوره‌های قرآن کریم می‌باشد و در زمره ی سوره‌های  مدنی  قرار  دارد.⁽¹⁾ گرچه  در  این  سوره  احکام  و  مسائل  اخلاقی  و  تربیتی بی شماری ذکر شده است، اما با کمی دقت می‌توان در لا به‌ لای آیات آن مطالب شگفت‌انگیز و معجزات شگفت‌آوری یافت. در آیه ی 233 سوره ی « بقره » (البته با احتساب « بسم الله الرحمن الرحیم » مطابق فرمایش معصومین (علیهم السلام) بهتر است بگوییم آیه ی 234)،⁽²⁾ خداوند متعال قدرت‌نمایی فرموده و یکی از معجزات بزرگ خود را بیان نموده است.

 آیه ی 233 سوره ی « بقره » چنین می‌فرماید:

در نگاه اول به نظر می‌رسد که آیه ی فوق تنها به بیان احکام الهی پرداخته و صرفاً مسائل اخلاقی و تربیتی را بیان می‌نماید، اما با نگاهی عمیق‌تر به آیه ی مذکور، می‌توان به معجزه‌ای بزرگ در علوم طبیعی پی می‌برد. در آیه ی « 233 » سوره ی « بقره » چنین بیان شده است:

« مادران ، فرزندان خويش را دو سال تمام شير دهند، براي كسي كه مي‏خواهد شير دادن را كامل كند. »

در ظاهر، آیه ی مذکور صرفاً یک حکم تربیتی و اخلاقی می‌باشد، اما با تعمق بیشتر، می‌توان معجزه‌ای عظیم در آن پیدا  کرد.

در آیه ی « 233 » سوره ی مبارکه ی « بقره »، صراحتاً ذکر شده است که برای کامل شدن دوره ی شیردهی، مادر باید 2 سال تمام (24 ماه) به فرزند خود شیر دهد. این آیه، به وضوح عدد  « 2 سال » را در مورد دوره ی « کامل » شیر دهی بیان می نماید.

در آیه ی « 14 » سوره ی مبارکه ی « لقمان » (البته با احتساب « بسم الله الرحمن الرحیم » مطابق فرمایش معصومین (علیهم السلام) بهتر است بگوییم آیه ی 15)،⁽³⁾ نیز به مسئله ی مذکور اشاره شده و دوران شیردهی به کودک، دو سال تمام ذکر شده است:

اما اعجاز ذکر شده، مربوط به چیست؟

 با پیشرفت های به دست آمده در عرصه های مختلف علوم پزشکی، مشخص شده است که « شیر مادر » از اهمیت بسیار بالایی در تغذیه و سلامت نوزاد و شیرخوار برخوردار است و هیچ شیر دیگری و یا محصولات و فرآورده های مشابه تجاری، نمی توانند جایگزین آن شوند. مطابق پیشرفت های انجام شده در علوم پزشکی مشخص گردیده است که شیر مادر برای شیرخوار، فواید زیر را به همراه دارد:⁽⁴⁾

 1) افزایش فعالیت سیستم ایمنی.

2) کاهش بروز عفونت های دستگاه تنفسی، دستگاه ادراری، عفونت گوش میانی.

3) کاهش بروز سندرم مرگ ناگهانی شیرخوار.

4) افزایش ضریب هوشی.

5) کاهش بروز دیابت نوع 1 و 2.

6) کاهش بروز چاقی.

7) کاهش بروز حساسیت (آلرژی).

8) کاهش بروز بیماری گوارشی خطرناک انتروکولیت نکروزان در نوزادان نارس.

9) کاهش بروز آلرژی، آسم، سلیاک و بیماری های قلبی - عروقی در بزرگسالی.

و ...

از سوی دیگر مطابق کشفیات جدید، شیر دهی توسط مادر، فواید متعددی برای مادر نیز به همراه دارد. برخی از این فواید، عبارتند از: ⁽⁵⁾

1) تقویت ارتباط عاطفی مادر و کودک.

2) قطع سریعتر خونریزی رحمی بعد از زایمان.

3) کاهش میزان بروز سرطان های سینه، سرطان تخمدان و سرطان آندومتر در مادر.

4) کاهش دوز انسولین در مادران مبتلا به مرض قند (دیابت).

5) کاهش بروز بیماری های قلبی - عروقی در مادر.

6) کاهش بروز سندرم متابولیک در مادر.

و ...

 با توجه به مطالب ذکر شده، به راحتی می توان دریافت که استفاده از شیر مادر، فواید متعددی برای شیرخوار و مادر دارد و دین مبین اسلام در قرن ها قبل و پیش از مشخص شدن نتایج کشفیات امروز، در قالب آیات قرآن کریم و روایات معصومین (علیهم السلام) بر استفاده از شیر مادر تاکید ورزیده است.

 اما اعجاز اصلی که در دو آیه ی نامبرده مستتر است، بسیار شگفت انگیزتر از مسئله ای است که به آن اشاره شد! در واقع اعجاز اصلی آیات نامبرده، مربوط به تاکید آن ها بر شیردهی به مدت 2 سال تمام (24 ماه) می باشد:

 آیه ی 233 سوره ی « بقره » چنین می‌فرماید:

آیه ی 14 سوره ی « لقمان » نیز چنین می‌فرماید:

 همانگونه که ملاحظه فرمودید، قرآن کریم، بر 2 سال (24 ماه) شیردهی توسط مادر به فرزند، تاکید می ورزد؛ به خصوص که در سوره ی مبارکه « بقره » آیه ی « 233 » می فرماید: « برای کسی که می خواهد شیردهی را کامل کند ». این مسئله نشان می دهد که از نظر خداوند متعال، کمال شیر دهی مادر به فرزند، در طی 2سال (24 ماه) شیردهی مادر، حاصل می شود.

 این اشاره ی صریح قرآن مجید به عدد 2 سال (24 ماه) یکی از بزرگترین اعجازهای قرآن مجید در 14 قرن پیش می باشد؛ زیرا تحقیقات انجام شده در چند دهه ی اخیر، ثابت کرده اند که بیشترین فواید شیردهی برای نوزاد، از شیردهی به مدت 2 سال تمام (24 ماه) حاصل می گردد:

 الف) مطابق دستورالعمل سازمان بهداشت جهانی (WHO)، مادران باید تا 2 سال فرزندان خود را شیر دهند و تغذیه ی تکمیلی نیز باید از زمان شش ماهگی شیرخوار، در کنار شیر مادر آغاز شود؛ اما شیر مادر باید تا 2 سالگی شیرخوار ادامه یابد:⁽⁶⁾

دستورالعمل سازمان بهداشت جهانی (WHO) در مورد لزوم ادامه یافتن شیر مادر تا 2 سالگی شیرخوار.

دستورالعمل سازمان بهداشت جهانی (WHO) در مورد لزوم ادامه یافتن شیر مادر تا 2 سالگی شیرخوار.

دستورالعمل سازمان بهداشت جهانی (WHO) در مورد لزوم ادامه یافتن شیر مادر تا 2 سالگی شیرخوار.

ب) مطابق دستورالعمل مجمع معتبر آکادمی اطفال آمریکا (American Academy of Pediatrics)، بهتر است شیر مادر باید حداقل تا 2 سالگی شیرخوار ادامه یابد (هر چند این آکادمی، لزوم شیردهی را حداقل تا یکسالگی ضروری و حیاتی دانسته است):⁽⁷⁾

دستورالعمل آکادمی اطفال آمریکا (American Academy of Pediatrics) در مورد مفید بودن ادامه یافتن شیر مادر تا 2 سالگی شیرخوار.

 ج) مطابق دستورالعمل مجمع معتبر انجمن اطفال کانادا (Canadian Pediatrics Association)، شیر مادر باید حداقل تا 2 سالگی شیرخوار ادامه یابد:⁽⁸⁾

دستورالعمل انجمن اطفال کانادا (Canadian Pediatrics Association) در مورد لزوم ادامه یافتن شیر مادر حداقل تا 2 سالگی شیرخوار.

با توجه به مطالب فوق، در می یابیم که علیرغم اختلاف نظرهای جزیی بین سازمان های معتبر بهداشتی و انجمن های معتبر متخصصین اطفال، عمده ی فواید شیرخوارگی برای شیرخوار، با 2 سال مصرف شیر مادر به دست می آید و این مطلبی است که قرآن مجید، در حدود 14 قرن قبل در لا به لای آیات مبارکه ی خود بیان نموده بود.

 اما شگفتی هنگامی افزون می گردد که بدانیم فواید شیردهی برای مادر شیرده نیز حداقل بعد از 2 سال شیر دهی به دست می آید!:

 الف) شیردهی به مدت 2 سال و پیشگیری از سرطان سینه: در مقالات و کتب پزشکی متعددی، به نقش مهم شیردهی مادر، در جلوگیری از بروز سرطان سینه در خود وی اشاره شده است. اما نکته ی مهم این که در بسیاری از کتب مرجع و تحقیقات میدانی انجام شده، عدد 2 سال شیردهی، نقش کلیدی در این میان بازی می کند!:

در کتاب معتبر و مرجع بیماری های زنان و زایمان (Danforth's Obstetrics & (Gynecology به صراحت بیان شده است که به منظور بروز اثرات ضد سرطان سینه ی « شیردهی مادر »، مادران شیرده باید حداقل 24 ماه به نوزادان خود شیر دهند. این مطلب، هم در ویرایش های قدیمی تر کتاب و هم در ویرایش جدید کتاب (ویرایش 10 (2008)) به چشم می خورد: ⁽⁹⁾

تذکر  کتاب  مرجع  (Danforth's Obstetrics & Gynecology)  ویرایش 9 (2003)  در  مورد  این  که « شیردهی مادر » حداقل باید به مدت 24 ماه ادامه یابد تا خواص ضد سرطانی آن در بدن مادر تثبیت گردد.

تذکر  کتاب  مرجع  (Danforth's Obstetrics & Gynecology)  ویرایش 10 (2008)  در  مورد  این  که « شیردهی مادر » حداقل باید به مدت 24 ماه ادامه یابد تا خواص ضد سرطانی آن در بدن مادر تثبیت گردد.

لازم به ذکر است که گرچه در کتاب مذکور، زمان تجمعی شیردهی لازم برای پیشگیری از سرطان سینه را حداقل 24 ماه ذکر کرده است، اما واضح است که شیر دادن  2 ساله ی (24 ماهه ی) مادر به حتی یک فرزند خود (مطابق دستور قرآن کریم) نیز می تواند اثر مفید ضد سرطانی شیر مادر را حتی در همان یک بار شیردهی نیز ظاهر نماید و زنان مسلمان حتی با یک شیردهی 24 ماهه (2 ساله) به یک فرزند خود نیز می توانند مانع بروز سرطان سینه در خود شوند.

 نکته ی مهم این که علیرغم تغییر بسیاری از مطالب در دو ویرایش 9 و 10 کتاب (Danforth) عدد 24 ماه شیردهی ثابت مانده است!⁽¹⁰⁾

 البته مسئله ی لزوم شیر دادن به مدت 24 ماه (2 سال تمام) به منظور جلوگیری از بروز سرطان سینه، تنها در کتاب (Danforth) ذکر نشده است، بلکه مقالات مختلف و متعددی وجود دارند که نشان می دهند، عدد 24 ماه یا 2 سال، یک زمان کلیدی برای شیردهی مادر به منظور پیشگیری از سرطان سینه می باشد! و جالب این که این مقالات، حاصل تحقیقات انجام شده در کشورهای مختلف می باشند: ⁽¹¹⁾

اثر مفید 24 ماه شیردهی به ازای هر نوزاد و بیش از 72 ماه در کل، در جلوگیری از سرطان سینه؛ (محل انجام تحقیق : چین)

اثر مفید 24 ماه شیردهی مادر، در جلوگیری از سرطان سینه؛ (محل انجام تحقیق : ایالات متحده ی آمریکا)

اثر مفید 24 ماه شیردهی مادر، در جلوگیری از سرطان سینه؛ (محل انجام تحقیق : یونان)

اثر مفید 24 ماه شیردهی مادر، در جلوگیری از سرطان سینه؛ (محل انجام تحقیق : یونان)

اثر مفید 24 ماه شیردهی مادر، در جلوگیری از سرطان سینه؛ (محل انجام تحقیق : ایالات متحده ی آمریکا)

البته برخی از تحقیقات پا را از این نیز فراتر گذاشته اند و شیردهی به میزان 2 سال (24 ماه) برای هر فرزند را در پیشگیری از سرطان سینه مفید دانسته اند: ⁽¹²⁾

اثر مفید 24 ماه شیردهی به ازای هر نوزاد و بیش از 72 ماه در کل، در جلوگیری از سرطان سینه؛ (محل انجام تحقیق : چین)

 بدین ترتیب همانگونه که ملاحظه فرمودید، مطابق فرمایش قرآن کریم و تحقیقات علمی دهه های اخیر، شیردهی مادر به میزان 2 سال (24 ماه) و به خصوص به هر فرزند به میزان 2 سال (24 ماه) اثرات مفیدی در پیشگیری از ابتلا به سرطان سینه ی زنان دارد.

ب) شیردهی به مدت 2 سال و پیشگیری از سرطان تخمدان: در مقالات و کتب پزشکی متعددی، به نقش مهم شیردهی مادر، در جلوگیری از بروز سرطان تخمدان در مادر اشاره شده است. اما نکته ی مهم این که در بسیاری از کتب مرجع و تحقیقات میدانی انجام شده، 2 سال (24 ماه) شیردهی، نقش کلیدی در این میان بازی می کند!:⁽¹³⁾

اثر مفید 24 ماه شیردهی مادر، در جلوگیری از سرطان تخمدان مادر.

بدین ترتیب همانگونه که ملاحظه فرمودید، مطابق فرمایش قرآن کریم و تحقیقات علمی دهه های اخیر، شیردهی مادر به میزان 2 سال (24 ماه) اثرات مفیدی در پیشگیری از ابتلا به سرطان تخمدان دارد.

ج) شیردهی به مدت 2 سال و پیشگیری از سکته ی قلبی در مادر: مطابق برخی از تحقیقات مستند و معتبر علمی، شیردهی مادر به مدت 2 سال (24 ماه)، از بروز بیماری های عروق کرونر قلبی و سکته ی قلبی در مادر می کاهد و از وی در مقابل این بیماری ها محافظت می نماید:⁽¹⁴⁾

اثر مفید 24 ماه شیردهی مادر، در جلوگیری از بیماری عروق کرونر قلب و سکته ی قلبی مادر.

بدین ترتیب همانگونه که ملاحظه فرمودید، مطابق فرمایش قرآن کریم و تحقیقات علمی دهه های اخیر، شیردهی مادر به میزان 2 سال (24 ماه) اثرات مفیدی در پیشگیری از ابتلا به سکته ی قلبی دارد.

 مثال های فوق، تنها بخشی از شواهد موجود پیرامون فواید 2 سال (24 ماه) شیردهی مادر برای وی و فرزندش می باشد و قطعاً اگر تحقیقات بیشتری در این زمینه صورت بگیرد، شواهد بیشتری نیز در این زمینه به دست خواهد آمد.

 با توجه به مطالبی که ذکر گردید مشخص می شود که مطابق تحقیقات انجام شده، 2 سال شیردهی (24 ماه شیردهی) مادر به فرزندش، نه تنها موجب بروز فواید بی شماری برای کودک می گردد (مانند پیشگیری از بروز آسم، آلرژی، چاقی، دیابت، انتروکولیت نکروزان، سلیاک، بیماری های قلبی - عروقی، عفونت ها و افزایش فعالیت سیستم ایمنی و ضریب هوشی و ...)، بلکه موجب پیشگیری از بروز سرطان های سینه، تخمدان و بیماری های قلبی - عروقی در مادر نیز می گردد. نکته ی مهم این که اثرات سودمند نامبرده، همگی طی 2 سال (24 ماه) شیردهی حاصل می شوند و برای ظاهر شدن اثرات مذکور، باید شیردهی مادر به فرزندش، به مدت 2 سال ادامه یابد.

 اما شگفت انگیز این که در کتاب مقدس و آسمانی قرآن کریم نیز به 2 سال شیردهی مادر به فرزندش تصریح شده است و کمال شیردهی مادر به فرزندش، در شیردهی 2 ساله ی مادر به فرزند دانسته شده است. این اعجاز قرآن کریم در 14 قرن قبل و هنگامی که هنوز ابزارآلات و ادوات پیشرفته ی تحقیقاتی وجود نداشتند، علاوه بر این که درایت، دانایی و عظمت خداوند متعال را نشان می دهد، موجب می گردد که جامعه ی اسلامی، از نظر سلامت جسمی نیز جامعه ای شاداب، با نشاط و سالم باشد. به عبارت دیگر، مادر مسلمانی که مطابق دستورات قرآن کریم، 2 سال تمام (24 ماه) به فرزند خود شیر می دهد، نه تنها با این میزان شیردهی سلامتی فرزند خود را در همه ی ابعاد تامین می کند، بلکه همان مدت شیردهی (2 سال یا 24 ماه) به همان فرزند، خود مادر را نیز در برابر سرطان های سینه، تخمدان و بیماری های قلبی - عروقی محافظت می نماید.

 البته در میان روایات معصومین (علیهم السلام) نیز توصیه ها و پیشگویی های متعددی پیرامون فواید شیر مادر بیان شده است که انطباق شگفت انگیزی بر کشفیات پزشکی قرون اخیر دارد و ما به دلیل پرهیز از اطاله ی کلام، مجبوریم از آن ها صرف نظر نموده و مطالعه و تفحص پیرامون آن ها را به عزیزان محترم مخاطب وبسایت وانهیم.

 بدین ترتیب در می یابیم که اشاره و تصریح آیه ی 233 سوره ی « بقره » و آیه ی 14 سوره ی « لقمان » قرآن مجید به شیردهی مادر به فرزندش به مدت 2 سال (24 ماه)، یکی از معجزات بزرگ علمی قرآن کریم در علوم پزشکی می باشد و از یک واقعیت بزرگ علمی پرده بر می‌دارد. از آنجا که قرآن مجید، 1400 سال قبل در سرزمین خشک و بی‌آب و علف عربستان و بر قلب یک پیامبر امّی (درس نخوانده) نازل شده است، جای هیچ‌گونه شک و شبهه‌ای باقی نمی‌ماند که این کتاب عزیز از جانب یک پروردگار بلندمرتبه و دانا برقلب بنده اش نازل گشته است؛ چرا که یک انسان درس نخوانده، آن هم در جامعه‌ای همچون عربستان آن روز و در  شرایطی  که  ابزار آلات  پیشرفته  نیز  وجود  نداشت، نمی‌توانست از چنین راز علمی بزرگی با این دقت و صلابت پرده بردارد.

 در واقع آیه ی 233 سوره ی « بقره » و آیه ی 14 سوره ی « لقمان » قرآن مجید یکی از بهترین اسنادی است که می‌توان به کمک آن در مقابل کفار و مشرکین تحدی (مبارزه‌طلبی) کرد و حقانیت اسلام را به جهانیان ثابت نمود. امید است که کشفیات علمی از این قبیل، بشر نادان و جاهل عصر آخرالزمان را به سوی ارزش‌های الهی سوق دهد.

 یک سوال: با توجه به آیه ی 15 سوره احقاف که می‌فرماید: بار برداشتن و از شیر گرفتن او سی ماه است‌؛ از طرفی بنابر آیات دیگر قرآن‌، دوره ی از شیر گرفتن دو سال تمام است‌، بنابراین‌، این اختلاف 3 ماه مربوط به چیست‌؟⁽¹⁵⁾

 پاسخ: قرآن کریم در یک آیه مجموع دوره ی بارداری و شیر دادن را بیان کرده است‌: "... دوره ی حمل و از شیر بازگرفتنش سی ماه است ... " (احقاف‌،15)

در آیات دیگر مدت شیر دادن را دو سال معرفی می‌کند:" مادران فرزندان خود را دو سال کامل شیر دهند، آنان که بخواهند دوره ی شیر دادن را تکمیل کنند"...  (بقره‌،233)
"و از شیر باز گرفتنش در دو سال است‌..." (لقمان‌،14) بنابراین مجموع دوران بارداری و شیردادن حداقل سی ماه است که بیست و چهار ماه دوران شیر دادن و شش ماه مدت حمل.

‌ فقها و مفسران از مجموع این آیات و روایات اسلامی استفاده کرده‌اند که 24 ماه دوره ی شیردهی است و حداقل دوره ی بارداری 6 ماه می‌باشد.

در روایت است که در زمان خلیفه ی دوم‌، حضرت علی‌ از اعدام زنی که پس از شش ماه ازدواج‌، وضع حمل نموده بود جلوگیری نمود و برای اثبات این که حداقل دوره ی بارداری شش ماه است به آیات مذکور استناد نمود و وضع حمل در شش ماهگی را ممکن دانست‌. (ر.ک‌:وسائل الشیعه‌، شیخ حر عاملی‌، ج 21، ص 382، مؤسسة‌آل البیت / تفسیر المیزان‌، علامه طباطبایی‌؛، ج 18، ص 201 / تفسیر نمونه‌، آیت اللّه مکارم شیرازی‌، ج 21، ص 327، دارالکتب الاسلامیة‌.)⁽¹⁶⁾

 نکته ی جالب این که مطابق تحقیقات انجام شده توسط محققان علوم پزشکی، مشخص شده است که در عالم واقع نیز حداقل دوره ی بارداری موثر نیز 6 ماه می باشد و کودکانی که قبل از 6 ماهگی به دنیا می آیند، به میزان قابل توجهی مرگ و میر بالاتری نسبت به کودکانی دارند که بعد از 6 ماهگی به دنیا می آیند.⁽¹⁷⁾

 بدین ترتیب، آیات مذکور، تناقضی با یکدیگر ندارند و مکمل یکدیگر به حساب می آیند. به نحوی که کودکی که در 6 ماهگی به دنیا می آید، باید حداقل 24 ماه (2 سال تمام) از شیر مادر مصرف کند تا سالم بماند و کودک به دنیا آمده در 9 ماهگی، باید حداقل 21 ماه شیر مادر مصرف نماید تا از آثار مفید شیر مادر بهره ببرد؛ (مجموع دوره ی بارداری+دوره ی شیردهی=حداقل 30 ماه و هرچه کودک نارس تر، دوره ی اجباری مصرف شیر مادر در او طولانی تر)  اما زمان های نامبرده، زمان های حداقلی هستند؛ زمان توصیه شده و تصریح شده (نه حداقلی) برای شیردهی تمام مادران بدون توجه به سن تولد کودک طبق آیات مبارک قرآن، 24 ماه (2 سال تمام) می باشد. (اصولاً شیردهی به مدت 2 سال به تمام مادران (اعم از مادران صاحب فرزند رسیده یا نارس) توصیه شده است، اما نوزادان نارس حداقل 24 ماه و نوزادان رسیده حداقل 21 ماه باید شیر مادر دریافت کنند و از میزان مذکور نباید کمتر شیر مادر مصرف نمایند.)

 با توجه به مطالبی که گفته شد، مطابق فرمایش قرآن مجید در 14 قرن قبل، مادران به منظور کامل نمودن دوره ی شیردهی خود به نوزادانشان، باید 24 ماه (2 سال تمام) به فرزندانشان شیر دهند که آثار مفید و برکات مادی و معنوی این مدت شیردهی برای مادر و فرزند، مطابق کشفیات علمی قرون اخیر اثبات شده است و این مسئله برگ دیگری را در دفتر اعجاز علمی قرآن کریم ثبت نموده است. ان شاء الله با تلاش ها و مجاهدت های دانشمندان مسلمان، جنبه های بیشتری از معجزات و کرامات قرآن کریم و روایات اهل بیت (علیهم السلام) مکشوف خواهد گردید.

 در پایان از خداوند متعال خواستاریم تا ظهور منجی عالم بشریت حضرت مهدی صاحب الزمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) را هر چه سریع‌تر تسریع فرماید تا به واسطه ی هدایت بی‌پایان و راهنمایی‌های ارزشمند ایشان، جامعه‌ ی بشری با شتاب هر چه بیشتر به سوی جامعه ای آرمانی که در آن اخلاق، علم، مذهب و فرهنگ در اوج کمال می‌باشد، حرکت کند.

 به امید ظهور منجی موعود، حضرت مهدی صاحب‌الزّمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف)

علائم ظهور امام زمان(عج)
ظهور حضرت حجت(عج) از اموري است كه در اسلام نسبت به آنها به شدت تأكيد شده و در حتميت آن ذره اي شك و شبهه وجود ندارد. پيش از اين گفتيم كه در آياتي نظير آية 55 سورة نور، خداوند متعال به مؤمنان وعده داده است كه فرمانرواي زمين گردند و بر آن سيطره يابند. صحبت كردن از حضرت مهدي(ع) و نشانه هاي ظهور ايشان در واقع صحبت كردن از حوادثي است كه بناست در آينده اتفاق بيفتد و لذا بجاست كه از خود بپرسيم: اگر در مورد احاديث نقل شده در اين زمينه بررسي اسناد صورت گرفت و مطمئن شديم كه آنها از معصوم(ع) صادر شده است، آيا مي توان مطمئن بود كه حتماً همة آن حوادث آن گونه كه در روايات شريف ما آمده اند وقوع يابند؟ پاسخ به اين پرسش در كتب عقيدتي و فلسفي تحت عنوان «بداء» داده مي شود كه طي اين بخش از مطالب به آن مي پردازيم. «بداء» در لغت به معناي ظهور و روشن شدن پس از مخفي بودن چيزي است و اصطلاحاً به روشن شدن چيزي پس از مخفي بودن از مردم اطلاق مي شود؛ بدين معنا كه خداوند متعال بنا بر مصلحتي، مسئله اي را از زبان پيامبر يا ولي اي از اولياي خويش به گونه اي تبيين مي كند و سپس در مقام عمل و ظهور و بروز، غير آن را به مردم نشان مي دهد. در قرآن آمده است: خداوند هر چه را بخواهد محو يا اثبات مي كند در حالي كه ام الكتاب نزد اوست و خود مي داند عاقبت هر چيزي چيست.1 و در آيه اي ديگر: و بدالهم سيّئات ما كسبوا.2 بدي هايي را خود كسب كرده بودند و براي آنها مخفي بود برايشان نمايان شد. يا: ثمّ بدالهم من بعد ما رأؤا الآيات.3 پس از آنكه نشانه ها را ديدند حقيقت امر بر آنها روشن شد. اين ظهور پس از خفا، تنها براي انسان رخ مي دهد و در مورد خداوند متعال ابداً صدق نمي كند وگرنه لازمه اش اين است كه خداوند نسبت به آن موضوع جهل داشته باشد كه اين امر محالي است. خداوند، چنانكه قرآن كريم مي فرمايد به همه چيز آگاه و داناست 4 و نسبت به همه چيز در همة زمان ها و مكان ها چه حاضر باشند و چه غايب، چه موجود باشند و چه فاني و چه در آينده به وجود بيايند، علم حضوري دارد. قرآن كريم در اين زمينه مي فرمايد: هيچ چيزي در آسمان و زمين از نظر خداوند متعال مخفي نمي شود.5 از همين روست كه مسئلة بداء و ظاهر كردن آن امر مخفي به خداوند نسبت داده مي شود: و بدالهم من الله مالم يكونوا يحتسبون.6 خداوند آنچه را گمان نمي كردند، براي آنها ظاهر كرد. براساس آية:خداوند چيزي را كه از آنِ مردمي است دگرگون نكند تا آن مردم خود دگرگون شوند.7 و با استفاده از ديگر آيات و روايات مي توان چنين برداشت كرد كه برخي اعمال حسنه نظير: صدقه، احسان به ديگران، صلة رحم، نيكي به پدر و مادر، استغفار و توبه، شكر نعمت و اداي حقّ آن و... سرنوشت شخص را تغيير داده و رزق و عمر و بركت زندگي اش را افزايش مي دهد، همان طور كه اعمال بد و ناشايست اثر عكس آن را بر زندگي شخص مي گذارد. پيش از شرح اين عبارت كه بداء در حقيقت ظاهر شدن چيزي است كه از ناحية خداوند متعال براي مردم مخفي و براي خودش مشخص بود، لازم است يادآور شويم كه خداوند متعال بنا بر آيات قرآن دو لوح دارد: الف) لوح محفوظ لوحي كه آنچه در آن نوشته مي شود؛ پاك نشده و مقدّرات آن تغيير نمي يابند؛ چون مطابق با علم الهي است: بَل هُوَ قُرآنٌ مَجيدٌ في لَوحٍ مَحفوظٍ.8 بلكه آن قرآن مجيدي است كه در لوح محفوظ ثبت گرديده است. ب) لوح محو و اثبات بنا بر شرايط و سنني از سنت هاي الهي، سرنوشت شخص يا جرياني به شكلي خاص مي شود، با از بين رفتن آن سنت ها يا مطرح شدن سنت هاي جديد سرنوشت آن شخص يا آن جريان تحت الشعاع سنت هاي جديد قرار مي گيرد. به عنوان مثال بناست كه شخص در سن 20 سالگي فوت كند امّا به واسطة صلة رحم يا صدقه اي كه مي دهد، 30 سال به عمرش اضافه مي شود و تا 50 سالگي زنده مي ماند يا به عكس، آن شخص بناست 50 سال عمر كند به واسطة گناه كبيره اي خاص، 30 سال از عمرش كاسته مي شود در همان 20 سالگي مي ميرد. كه البته خداوند متعال از اوّل مي دانست كه بناست اوّلي 50 سال و دومي 20 سال عمر كند ولي براي روشن شدن اين سنت هاي الهي مطلب به اين شكل از زبان پيامبران يا اولياي الهي(ع) بيان مي شود. در قرآن كريم هم آمده است: يمحوا الله ما يشاء و يثبت و عنده امّ الكتاب.9 يا اين آيه: آنگاه مدتي را [براي شما عمر] مقرّر داشت و اجل حتمي نزد اوست.10 با توجه به اين دو لوح و مطالبي كه تا به حال به آنها پرداختيم، اين پرسش به ذهن مي رسد كه: آيا ظهور حضرت مهدي(ع) و نشانه هايي كه براي آن بيان شده است، در لوح محفوظ اند يا محو و اثبات. به عبارت ديگر آيا ممكن است اصلاً مسئله اي به نام ظهور ايشان تا آخر عمر بشريت و هستي اتفاق نيفتد يا ظهور بدون تحقّق نشانه ها رخ دهد يا همة نشانه ها بايد رخ دهند؟ در پاسخ به اين پرسش بايد نشانه هاي ظهور را به دو دسته تقسيم كنيم: 1. امور و علايم مشروط 2. امور و علايم حتمي. آنگونه كه امام باقر(ع) امور را به موقوفه و حتميه11 و امام صادق(ع) به حتمي12 و غير حتمي تقسيم كرده اند. مسئلة بداء هم در چهار زمينه با موضوع ظهور حضرت مهدي(ع) ارتباط مي يابد: 1. نشانه هاي مشروط و غير حتمي ظهور جز نشانه هايي كه صراحتاً در احاديث به حتمي بودن آنها اشاره شده است، بقية نشانه هاي ظهور همگي از امور موقوفه به شمار مي روند، چنانكه بزرگاني مانند شيخ مفيد، شيخ صدوق و شيخ طوسي بدان تصريح كرده اند. بدين معنا كه به جز نشانه هاي حتمي ظهور بقية آنها بنا بر مشيت و ارادة الهي ممكن است دچار تغيير و تبديل، تقدّم يا تأخّر شوند. به عبارت ديگر آنها از جمله امور لوح محو و اثبات به حساب مي آيند و ممكن است با تغيير و تبديل در شرايط آنها و عوض شدن علل رخ دادن آنها به گونة ديگري پديد آيند يا اصلاً رخ ندهند. البته بسياري از رويدادهايي كه در احاديث ما به آنها اشاره شده است تا كنون اتفاق افتاده اند و دچار بداء در اصل تحقّق خويش نشده اند. مثلاً اگر در حديث به نزول بلايي (مشروط) اشاره شده باشد به واسطة توسل و استغفار مؤمنان و مسلمانان ممكن است در نزول آن تأخير رخ دهد يا اصلاً چنين بلايي به جهت عظمت عمل صالح ايشان نازل نشود يا اينكه با برخي اعمال صالح يا ناصالح ظهور حضرت را دچار تعجيل يا تأخير كنند. شايد بتوان علت بيان چنين اخباري را اين دانست كه اگر مسئله به اين شكل تبيين نمي شد، مؤمنان هم از احتمال حدوث آن حادثه باخبر نمي شدند و بدان مبتلا مي گشتند امّا پس از صدور حديث از ناحية معصوم(ع) و آگاه شدن مؤمنان و مسلمانان از آن، با دعا و توسل و استغفار از پديد آمدن چنان حادثة ناگواري ممانعت به عمل آورند يا سبب حدوث اتفاقي خوشايند شوند. البته فراموش نكنيم كه عكس اين مطلب هم كاملاً صادق است به اين معنا كه شخص معصوم(ع) با اعلام نزول بلا و علّت آن، حجت را بر مردم تمام مي كنند كه شما با وجود آنكه مي توانستيد، آن بلا را از خويش دفع نكرديد يا فلان خير را به سوي خويش جلب ننموديد و از همين روست كه روايت شده است: خداوند متعال، به چيزي مثل بداء عبادت نشده است.13 2. علايم ظهور و امور حتمي پنج مورد از نشانه هاي ظهور در بسياري از روايات كه از حدّ تواتر گذشته است؛ از جمله نشانه هاي حتمي ظهور برشمرده شده اند: خروج سيّد خراساني و يماني، نداي آسماني مبني بر حقّانيت حضرت مهدي(ع)، شهادت نفس زكيّه و فرو رفتن سپاهيان سفياني در منطقة بيداء (بيابان بين مدينه و مكّه).14 اين نشانه هاي پنج گانه را احاديث از علايم حتمي شمرده و هيچ گونه احتمال بدايي در مورد تحقّق آنها نداده اند وگرنه خلاف حتمي بودن آنها مي شد. اين نشانه ها شديداً با مسئلة ظهور ارتباط داشته و همگي مقارن ظهور رخ خواهند داد ان شاءالله. بزرگواراني چون مرحوم آيت الله خويي در پاسخ به نويسندة كتاب سفياني و علامات ظهور15، علّامه سيّد جعفر مرتضي عاملي، در كتاب خويش و شيخ طوسي، در غيبت خويش16 نسبت به اين موضوع تصريح و اذعان كرده اند كه: هر چند بنابر تغيير مصلحت ها با تغيير شروط اخباري كه به حوادث آينده مي پردازند، ممكن است دچار تغيير و تبديل شوند؛ جز آنكه روايت تصريح كرده باشد كه وقوع آن جريان حتمي است كه (با توجه به اعتماد ما به معصومين(ع)) ما هم يقين به حدوث آنها در آينده پيدا مي كنيم و قاطعانه مي گوييم در آينده چنين خواهد شد.17 اشكال اساسي كه به اين نظر گرفته مي شود؛ متكي به حديثي است كه نعماني در كتاب خويش آورده است كه: ابوهاشم داوود بن قاسم جعفري گفته است: نزد امام جواد(ع) بوديم و صحبت از حتمي بودن آمدن سفياني شد، از آن حضرت پرسيدم: آيا در مورد امور حتمي هم بداء رخ مي دهد؟ فرمودند: آري. گفتم: مي ترسم در مورد خود حضرت مهدي(ع) بداء رخ دهد. حضرت فرمودند: ظهور حضرت مهدي(ع) وعدة الهي است و خداوند خلف وعده نمي كند.18 علّامه مجلسي، هم در بحارالانوار پس از نقل اين حديث اين توضيح را اضافه كرده اند كه: شايد محتوم، معاني مختلفي داشته باشد كه با توجه به اختلاف در تعاريف ممكن است در مورد برخي از آنها بداء رخ بدهد. مضاف بر اينكه شايد منظور از بداء در مورد خصوصيات آن حادثة محتوم و حتمي باشد و نه اصل تحقّق آن، كه مثلاً پيش از زوال حكومت بني عباس سفياني جنبش هاي خويش را آغاز مي كند.19 اين فرضيه چندان قابل قبول نيست؛ زيرا در صورت پذيرفتن آن، چه فرقي بين حتمي و غير حتمي خواهد بود؟ مضاف بر اينكه روايت مورد بحث ما از حيث سند، ضعيف است.20 در ضمن نمي توان از آن همه حديث و روايتي كه به شدت بر حتمي بودن اين پنج نشانه و امتناع احتمال رخ دادن بداء در آنها تأكيد مي كنند، چشم پوشي كرد و به احاديث انگشت شماري از اين دسته تمسك نمود؛ چون ممكن است در شرايط خاصي (به فرض قوت و اعتبار سندي آنها) معصوم(ع) مجبور شده باشند از روي تقيه، چنين سخني بگويند. عبدالملك بن اعين گويد: به امام باقر(ع) در مورد حضرت مهدي(ع) گفتم: مي ترسم كه زود بيايند و سفياني نباشد. حضرت فرمودند: والله نه. سفياني از حتمياتي است كه حتماً خواهد آمد.21 امور يا موقوفه اند يا حتميه كه سفياني از دستة حتمياتي است كه حتماً خواهد بود.22 يا امام صادق(ع) فرمودند: از حتمياتي كه پيش از قيام حضرت مهدي(ع) خواهند بود اينهاست: شورش سفياني، فرو رفتن در بيداء، شهادت نفس زكيّه و منادي كه از آسمان ندا در دهد.23 حمران بن اعين از امام باقر(ع) راجع به آية: ثمّ قضي اجلاً و اجلٌ مسمّي عنده؛24 مي پرسد. حضرت مي فرمايند: دو اجل وجود دارد: محتوم و موقوف. - محتوم چيست؟ - جز آن نخواهد شد. - و موقوف؟ - مشيت الهي در رابطة آن جاري مي شود. - اميدوارم كه سفياني جزء موقوف ها باشد. - والله كه نه و از محتومات است. 25 3. بداء و قيام حضرت مهدي(ع) ظهور حضرت حجت(ع) از اموري است كه در اسلام نسبت به آنها به شدت تأكيد شده و در حتميت آن ذره اي شك و شبهه وجود ندارد. پيش از اين گفتيم كه در آياتي نظير آية 55 سورة نور، خداوند متعال به مؤمنان وعده داده است كه فرمانرواي زمين گردند و بر آن سيطره يابند كه چنين واقعه اي در تمام طول تاريخ تا كنون اتفاق نيفتاده است و از آنجا كه « ان الله لا يخلف المعياد»26 و خداوند در وعدة خويش تخلف نمي كند، در آينده اي دور يا نزديك حتماً چنين اتفاقي خواهد افتاد. ان شاء الله. علاوه بر اينكه در موارد بسياري رسول مكرم اسلام(ص) و معصومين(ع) شديداً تأكيد نموده اند كه: حتي اگر از عمر هستي بيش از يك روز باقي نمانده باشد، خداوند آن قدر اين روز را طولاني مي كند كه حضرت مهدي(ع) ظهور كرده و جهان را مملو از قسط و عدل گردانند.27 4. تعيين زمان ظهور حضرت مهدي(ع) بسياري از روايات، ما را از توقيت (مشخص كردن زمان ظهور) يا تعيين محدودة زماني براي ظهور حضرت به شدت نهي كرده اند و شيعيان را امر كرده اند كه هر كه را چنين كرد تكذيب كنند و دروغ گو بشمارند؛ زيرا اين مطلب در زمرة اسرار الهي است و كسي آن را نمي داند؛ امام صادق(ع) به محمدبن مسلم فرمودند: محمد! اگر كسي وقتي از جانب ما براي ظهور حضرت مهدي(ع) نقل كرد، از تكذيب كردن او نترس! چرا كه ما براي احدي تعيين وقت نمي كنيم.28 وقتي فضيل از امام باقر(ع) مي پرسد كه آيا اين مسئله وقت مشخص دارد؟ حضرت سه مرتبه مي فرمايند: «آنها كه وقت تعيين مي كنند دروغ مي گويند».29 يكي از ياران امام ششم(ع) به ايشان عرضه مي دارد: اين مسئله اي كه چشم انتظارش هستيم كي خواهد آمد؟ حضرت مي فرمايند: اي مهزم! آنها كه وقت تعيين كنند دروغ مي گويند، آنها كه عجله كنند هلاك مي شوند و آنها كه تسليم امر خداوند باشند نجات مي يابند و به سوي ما باز مي گردند.30 آنگونه كه از احاديث برمي آيد، ظهور حضرت حجت(ص) از جمله اموري است كه خداوند متعال آن را از مردم پنهان نموده است و هر زمان كه خداوند تبارك و تعالي اراده كنند و شرايط و علل فراهم و مناسب باشد؛ زمين را از بركات وجودي آن امام همام(ع) بهره مند خواهند نمود. البته نهي از تعيين وقت، شامل نشانه هاي حتمي ظهور نمي شود؛ چرا كه خود معصومين(ع) در اين موارد به فاصلة زماني ميان حدوث آن نشانة حتمي و ظهور حضرت اشاره كرده اند كه مثلاً از ابتداي شورش سفياني تا قيام حضرت بيش از 9 ماه طول نخواهد كشيد يا مثلاً 15 روز پس از شهادت نفس زكيّه حضرت در مكه ظهور مي كنند. وليكن ديگر نشانه ها حداكثر به اين اشاره مي كنند كه ظهور آن وجود مقدس نزديك شده است و نه بيش از اين. چنانكه ديديم برخي از نشانه هاي ظهور قرن هاست كه اتفاق افتاده اند و گذشته اند و هنوز ظهور رخ نداده است. كه البته به جهت ايجاد اميد در دل شيعيان مبني بر نزديك شدن ظهور معصوم(ع) از آن به عنوان نشانة قيام حضرت صاحب(ع) ياد كرده اند. ضمناً اگر بنا بود زمان ظهور مشخص شود و همگان بدانند كه ايشان بناست چه زماني قيام جهاني خويش را آغاز كنند؛ ستمگران و ظالمان تمام عِدّه و عُدّه خويش را براي آن روز مهيا و آماده مي كردند ـ كه به خيال خام و واهي خود ـ آن نور الهي را خاموش كنند و نگذارند عدالت را در جهان گسترش دهند و مؤمنان و مستضعفاني هم كه قرن ها با حدوث اين حادثة عظيم و بزرگ فاصله داشتند مبتلا به يأس و كسالت و خمودي مي شدند حال آنكه قرن هاست بسياري در انتظار آن يار غايب از نظر، ديده ها را خون بار كرده و هر صبح و شام دست دعا به تعجيل در فرج ايشان برداشته اند و اميد دارند كه در زمرة ياران و ياوران ايشان باشند. مشخص نبودن زمان ظهور خواب از چشم هاي ستمگران ربوده و هر صبح و شام از اين هراسناكند كه شايد آن عزيز مقتدر امروز ظهور كند و پايه هاي حكومت شيطاني شان را درهم شكند. به اميد آنكه آن روز را ببينيم و از ياوران حضرتش باشيم. ان شاءالله. ---------------------------------------------------------------------------------------- پي نوشت ها : 1. سورة رعد(13)، آية 39. 2 . سورة زمر(39)، آية 48. 3 . سورة يوسف(12)، آية 35. 4 . سورة نساء (4)، آية 35. 5 . سورة آل عمران (3)، آية 5. 6 . سورة زمر(39)، آية 48. 7 . سورة رعد(13)، آية 11. 8 . سورة بروج(85)، آيات 21 و 22. 9 . سورة رعد(13)، آية 39. 10. سورة انعام(6)، آية 2. 11. نعماني، محمد بن ابراهيم، الغيبة، ص204؛ مجلسي، محمد باقر، بحارالانوار، ج52، ص249. 12. نعماني، محمد بن ابراهيم، همان، ص202. 13. كليني، اصول كافي، ج 1، باب البدأ، ح 1 و صدوق، محمد بن علي بن حسين، التوحيد، باب 54، ح 2. 14. صدوق، محمد بن علي بن حسين، كمال الدين، ج2، ص650، طوسي، محمد بن حسن، الغيبة ص267، نعماني، همان، صص169 و 172؛ مجلسي، محمد باقر، همان؛ ج52، ص204، طبرسي، فضل بن حسن، اعلام الوري، ص426؛صافي گلپايگاني، لطف الله، منتخب الاثر، صص439 و 455. 15. فقيه، محمد، السفياني و علامات الظهور، ص102. 16. عاملي، جعفر مرتضي، دراسته في علامات الظهور، ص60. 17. طوسي، محمد بن حسن، همان، ص265. 18. نعماني، محمد بن ابراهيم، همان، ص205، مجلسي، محمد باقر، همان، ج52، ص250. 19. مجلسي، محمد باقر، همان، ج52، ص251. 20. رك: فقيه، محمد، همان، ص102. 21. نعماني، محمد بن ابراهيم، همان، ص203؛ مجلسي، محمد باقر، همان، ج52، ص249. 22. نعماني، محمد بن ابراهيم، همان، ص204؛ مجلسي، محمد باقر، همان، ج52، ص249. 23. نعماني، محمد بن ابراهيم، همان، ص176، صافي گلپايگاني، لطف الله، همان، ص455. 24. سورة انعام، آية 2. 25. مجلسي، محمد باقر، همان، ج52، ص249. 26. سورة آل عمران(3)، آية 9. 27. رك: شيخ مفيد، الارشاد، ج2، ص340، طبرسي، فضل بن حسن، همان، ص401، مجلسي، محمد باقر، همان، ج51، ص133. 28. نعماني، محمد بن ابراهيم، همان، ص195، طوسي، محمد بن حسن، همان، ص262؛ آل سيد حيدر، مصطفي، بشارةالاسلام، ص298، مجلسي، محمد باقر، همان، ج52، ص104. 29. طوسي، محمد بن حسن، همان، ص262؛ مجلسي، محمد باقر، همان، ج52، ص103؛ صافي گلپايگاني، لطف الله، همان، ص463. 30. نعماني، محمد بن ابراهيم، همان، ص198؛ طوسي، محمد بن حسن، همان، ص262؛ مجلسي، محمد باقر، همان، ج52، ص104؛ آل سيد حيدر، مصطفي، همان، ص299؛ صافي گلپايگاني، لطف الله، همان، ص463.   منبع: ماهنامه موعود، شماره 79